نویسنده، ویراستار و عضو شورای اجرایی فرهنگنامۀ کودکان و نوجوانان
تجربه نگارش مقاله های دانشنامه برای کودکان و نوجوانان، در فضای کار داوطلبانه، تجربۀ یگانه ایست که خانم فرزانه اخوت، عضو فعال فرهنگنامۀ کودکان و نوجوانان آنرا توصیف کرده اند.
کار در یک دائرة المعارف ( دانشنامه) تجربۀ شگفت آوری است. پیوسته، خواندن، دیدن، گوش سپردن، پرسیدن، جست و جو کردن، یافتن، گردآوردن، نوشتن و نوشته را به تازیانه های نقد کارشناسان موضوعی، سیاستگزاران و ویراستاران سپردن. و یا به زبان خانم میرهادی بنیان گزار شورای کتاب کودک و فرهنگنامۀ کودکان و نوجوانان پر شدن، لبریز شدن، سرریز شدن.
در حرفۀ دانشنامه نگاری غیر از تکرار مراحل فوق برای هر مقاله از تکرار و روزمرگی خبری نیست. لذت وصف ناشدنی یافتن و کشف، پاداشی است که تو را از هر مرحله به مرحلۀ بعدی می کشاند و برای سپری کردن مراحل بعدی انگیزه می آفریند.
این تجربه (دانشنامه نگاری) زمانی ویژه می شود که تو برای مخاطب کودک و نوجوان می نویسی زیرا که باید ساده بنویسی. در جملات کوتاه و با کلماتی ساده و صمیمی. تجربۀ جالبی است خودت را دوشادوش کودکیت احساس می کنی. همۀ آن کنجکاوی های بدون قیدو بند و همۀ آن چراهای جسورانه دوباره سراغت می آیند. برای ساده نوشتن چاره ای نداری جز اینکه ساده فکر کنی نه اینکه به چیزهای ساده فکر کنی بلکه به مقولات دشوار به سادگی و روانی بیندیشی و این اصلا کار ساده ای نیست: از اینجاست که تلاش برای آشتی با کودکی فراموش شده آغاز می شود. و چقدر هیجان انگیز و نشاط بخش است. نوشتن برای کودکان و نوجوانان نوشتن برای آینده است. نوشتن برای فردا است به امید جبران دیروز و معنی بخش امروز.
این تجربه زمانی ویژه می شود که تو در یک فضای داوطلبانه فعالیت می کنی،کار داوطلبانه همکاران متخصص در رشته های گوناگون علوم بدون انتظار دریافت حقوق آخر ماه و گرفتن گروه و پایه و هر نوع پاداش وترفیع، آن هم در روزگاری که بسیار روابط اجتماعی و حتی خانوادگی تحت تأثیر مسائل اقتصادی است. به راستی انگیزۀ این پژوهشگران و نویسندگان داوطلب چیست؟ چگونه است که آنان در این شهر بزرگ به کتابخانه های متعدد سر می زنند یا با هزینۀ شخصی کتابهای مورد نیاز خود را تهیه می کنند؟ برای تهیۀ تصویرمناسب مقالۀ خود به جاهای گوناگون مراجعه و یا حتی گاهی سفر می کنند؟ تا سرانجام مدخلی را که به آنها سپرده شده در قالب یک مقاله آماده کنند و تازه این آغاز را ه است.
خواندن مقاله بارها و بارها در گروه تخصصی و شنیدن نظرات هم گروهی ها و باز بردن و آوردن مقاله تا رسیدن روز موعود. روزی که مقاله به عنوان مقالۀ خام پذیرفته می شود. و این آغازی دیگر برای طی کردن راهی طولانی است که صبر و حوصلۀ زیاد می طلبد و عبور از هفت خوان کارشناسان موضوعی، سیاستگزاران و مشاوران فرهنگنامه و ویراستاران طلیعۀ چاپ مقاله در یکی از جلدهای در دست تألیف خواهد بود.
احساس رضایت و نیز احساس لذت بخش رسیدن پس از ماهها تلاش برای به ثمر رساندن یک کار گروهی تنها پاداش این کار داوطلبانه است و البته کم پاداشی نیست. مقالۀ چاپ شده ات را که می بینی روزی را به یاد می آوری که می خواستی گوشه ای از این کار را بگیری. از تو مدرک تحصیلی نخواستند، از پیچ و خمهای اداری عبور نکردی. به تو، همتت و عشقت به فرزندان این سرزمین اعتماد کردند و گفتند: این گوی و این میدان!
وقتی اسمت را پای مقاله می بینی از خودت می پرسی کدام دهنده و کدام گیرنده بوده ایم؟ در تمام روزهایی که برای تألیف و آماده سازی یک جلد ازفرهنگنامه می کوشیدم و احساس کار داوطلبانه را با خود یدک می کشیدم آیا این فرهنگنامه نبود که بی دریغ به من آموخت؟ دست کم من امروز دیگر آن منی نیستم که در آغاز این تجربه بودم. شاید تغییر، تبدیل و به عبارت دقیق تر رشد همان پاداشی است که این کار داوطلبانه در پی دارد.
از طرفی آنچه از کار جمعی، کار با دیگران و درکنار دیگران می آموزی تنها از جنس اطلاعات نیست بلکه به شکل خلق و رفتار در تو جریان خواهد یافت و این ویژگی دیگر کار در دائرةالمعارفی چون فرهنگنامۀ کودکان و نوجوانان است . لازمۀ یک کار جمعی موفق گفتن و شنیدن، صبر، مدارا، انتقادپذیری، رازداری و پرهیز از هرگونه شتابزدگی است.
معرفی و ترویج فرهنگنامه پس از تألیف، برای مخاطبان و خوانندگان این اثر، دغدغۀ دیگر مؤلفان آن است. ویژگی دیگری است که فرهنگنامه را از دانشنامه های دیگر ممتاز می کند. دوستان داوطلبی که در تشکلی به نام گروه ترویج فرهنگنامه به مدرسه ها، فرهنگسراها، نمایشگاه ها، خانه های حمایتی، همایش ها و سمینارها و سازمان های گوناگون می روند. این اثر را برای مسئولان، معلمان، دانش آموزان و خانواده ها معرفی می کنند. آنها پلی میان مؤلف و مخاطب، نویسنده و خواننده هستند که با تلاش و همتشان پیوند میان این دو را سبب می شوند.
حضور مشاوران نوجوان که در جلسات شورای مشورتی، با خواندن، بررسی و اظهار نظر دربارۀ مقاله های دشوار، نویسندگان را در نوشتن چنین مقاله هایی یاری می کنند ویژگی دیگری است که در این فرهنگنامه تجربه می شود. چه بسا نویسندگانی که کار با فرهنگنامه را در کودکی یا نوجوانی از شورای مشورتی فرهنگنامه آغاز کرده اند و امروز یا فردا در رشتۀ تخصصی خود در این دانشنامه برای کودکان و نوجوانان می نویسند و یا خواهند نوشت.
در پایان باید گفت بدون تردید کار در فرهنگنامۀ کودکان و نوجوانان اعم از نویسندگی، ویراستاری، انتخاب و تهیۀ تصویر، حروف نگاری، صفحه آرایی و ترویج بدون عشق به زبان فارسی و نیز عشق به فرزندان و فرهنگ ایران زمین امکان پذیر نیست.