دکتر عباس حری
استاد کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تهران
عشقت رسد به فریاد، گر خود به سان حافظ قرآن زبر بخوانی در چهارده روایت
بسیارشوق آفرین است که پدیدۀ واحدی را در چهارده روایت بدانی و بخوانی، اما این هم شوق انگیز است که چهارده روایت را با نگاه واحدی ببینی و بخوانی: نگاه از ایران.
سرانجام جلد چهاردهم فرهنگنامه کودکان و نوجوانان منتشر شد. این چهاردهمین روایت که حرف “د و ذ” را در بر می گیرد، حاوی ۱۸۷ مقاله، ۳۳ ارجاع، ۵۵ تصویر، ۲۸ نقشه، ۴۳ جدول و ۳ نمودار است. ظاهرا ۶۰ مدخل از ۱۸۷مقاله یعنی ۳۱ درصد به ایران اختصاص دارد، ولی ” نگاه از ایران” سبب شده است که بیش از ۵۰ درصد اطلاعات متعلق به ایران یا درباره ایران درمقاله هایی مختلف پراکنده باشد.
در این جلد،دو اتفاق را می توان دید: یکی تصویرپذیری و تصویر گذاری مقالات است که سبب شده این جلد سیصد صفحه ای زیبایی و جذابیت خاصی بیابد؛ و دیگری مسائل حقوق بین الملل دربارۀ ایرانف به ویژه در مورد دریای مازندران و دریای عمان و به اعتبار آن حاشیه خلیج فارس. آشنایی با حقوق ایران در نظام جهانی وتأثیر تحولات تاریخی در این وضعیت حقوقی برای نوجوانان بسیار ضروری است.
از سوی دیگر، همجواری دو مقاله دیوار چین(طولانی ترین دیوار دفاعی جهان) و دیوار گرگان( یکی از طولانی ترین دیوارهای تاریخی جهان) که هردو با هدف جلوگیری از هجوم اقوام بیگانه ساخته شده، تأمل برانگیز است.
کتیبه داریوش اول که درنزدیکی کانال سوئز کنونی پیدا شده، چه زیبا آغاز می شود که:”خدای بزرگ است اهوره مزدا که آن آسمان را آفرید، که این زمین را آفرید، که انسان را آفرید، که شادی را برای انسان آفرید…”
مقاله داروسازی را که می خوانید، در می یابید که بخش عمده ای به دارو و داروسازی در ایران اختصاص دارد که از گذشته های دور تا دوران اسلامی با نامهای آشنایی چون اوستا، جنریشاپور، و سپس شاپورابن سهل، زکریای رازی، ابوریحان بیرونی، ابومنصور موفق هروی، ابن سینا و اسماعیل جرجانی برمی خورید که شخصیت های شناخته شدۀ جهانی در عرصۀ پزشکی و داروسازی آن دوران بود.
مقاله ” دانشگاه” نیز به تاریخچه پر افتخار آموزش عالی در ایران مزین است که خود باعث سرفرازی نوجوانان ایرانی است، چه، به درستی در می یابند که ایران حتی در زمان ساسانیان نیز دارای دانشگاه بوده است. مرکز علمی- درمانی جندیشاپور در خوزستان از بزرگترین مراکز آموزش پزشکی، داروسازی، داروشناسی، فلسفه، نجوم و ریاضیات آن زمان بود.
نظامیه ها نیز رونق، دقت علمی و تلاش پژوهشی ایران را درشهرهایی چون بغداد، بلخ، نیشابور، هرات و اصفهان در سده های چهارم و پنجم قمری تضمین می کردند. این مراکز علمی به گونه ای بود که شیوه عمل آنها در قرنهای دوازدهم و سیزدهم میلادی به اروپا راه یافت و آموزش عالی آن دیار را تحت تأثیر قرار داد. در این مراکز و آنچه بعدها تأسیس شد، نخبگانی چون غزالی و سعدی به تدریس وتحقیق اشتغال داشتند.
مقاله “دانشنامه” به مثابه جلوه ای از بلوغ فکری یک جامعه، عصر و کشور دریچه دیگری است که استواری علم و فرهنگ ایران زمین را باز می نمایاند. دایرةالمعارفهایی چون کتاب ” الحیوان” جاخط، “احصاءالعلوم” فارابی، ” مفاتیح العلوم” خوارزمی، “ذخیره خوارزمشاهی” اسماعیل جرجانی، ” جامع العلوم” فخررازی و دهها اثر مشابه ارزنده دیگر که تا به امروز ادامه یافته اند.
این همه افتخار و پشتوانه فرهنگی ایجاب می کند که مسئولان جهت رشد و تقویت تفکر انتقادی و تحلیل ابعاد فرهنگی این مرز و بوم، نوجوانان آگاه و بصیر را حمایت وترغیب کنند. آنچه اشاره شد، نمونه هایی بود که ایران در آنها جلوه ای ویژه داشت، اما این بدان معنا نیست که سایر مدخلها و مقالات شایستۀ اشاره و توجه نیستند.
نوجوانان امروز به مدخل هایی شیفتگی نشان می دهند که ممکن است مربیان و والدین آنها در آغاز نتوانند پیش بینی کنند. نوه ای دارم که امسال وارد ششم ابتدایی ( به سیاق جدید) شده است. از او پرسیدم که مقاله ” ذرات بنیادی” فرهنگنامه را دیده ای؟ با شوق سراغش را گرفت، نشانش دادم. بسیار خوشش آمد، گفت باید یک بار دیگر هم آن را بخواند.
این عطش دانستن، آن هم مباحثی که در آغاز ممکن است برای این نسل، سنگین جلوه کند، مسئولیت فرهنگنامه را از یک سو و مسئولان فرهنگی کشور را از سوی دیگر دو چندان می کند. باید این حقیقت را بپذیریم که نسل امروز و نوجوان امروزی را هرگز با سنین مشابه خودمان مقایسه نکنیم. نوجوان امروزی خوب می فهمد و درست می فهمد، پس درباره او بهوش باشیم.