انقلاب مشروطیت انقلاب سیاسی و اجتماعی مردم ایران در اواخر قرن سیزدهم هجری شمسی است که با هدف براندازی حکومت استبدادی پدید آمد و با گرفتن فرمان مشروطیت از مظفرالدین شاه قاجار و بی اثر ساختن مخالفتهای جانشین او، محمدعلی شاه، به پیروزی رسید (1285-1281 ه ش).
مقدمات پیدایش نهضت آزادیخواهی در ایران، و نتیجۀ آن که انقلاب مشروطیت بود، از اوایل دورۀ قاجاریان به ویژه در زمان سلطنت ناصرالدین شاه فراهم شد. دورۀ حکومت قاجاریان همزمان با نفوذ استعمار انگلستان در آسیا و از جمله ایران بود. روسیه نیز با پیروزی در جنگهای ایران و روس جای پای محکمی در ایران یافته بود. رقیبان روسیه، به خصوص انگلستان، جویای به دست آوردن قدرت برتر سیاسی و نظامی در منطقۀ خلیج فارس و هندوستان بودند. رقابت انگلیس و روسیه در ایران در دوران حکومت ناصرالدین شاه شدت یافت. شاهان قاجار و دست اندرکاران سیاست ایران در این دوران، که توانایی و اعتقاد به مبارزه با دخالتهای بیگانگان را نداشتند. اما سیاستمداران میهن دوستی، مانند قائم مقام فراهانی و امیرکبیر نیز بودند که خطر نابسامانیهایی را که نفوذ بیگانگان به بار می آورد درک می کردند، و می‌خواستند اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران را بهبود بخشند. در نخستین سالهای سلطنت ناصرالدین شاه قاجار (1313-1264 ه ق)، امیرکبیر گامهای بلندی در راه اصلاحات برداشت. ایجاد امنیت، اصلاح وضع خزانۀ کشور، تربیت نیروی نظامی و تأسیس مدرسۀ دارالفنون از مهمترین کارهای او بود.