نگاه کنید به آشور

آزتِکها قومی کُهَن از بومیان (سرخپوستان) امریکای مرکزی بودند که در قرن سیزدهم میلادی حکومتی نیرومند در مرکز و جنوب مکزیک امروزی تأسیس کردند. پایتخت آزتکها شهر تِنوچتیتلان بود که امروزه مکزیکو (مکزیکوسیتی= شهر مکزیک) نامیده می‌شود. فرمانروای آزتکها و مشاورانش از پایتخت، سراسر سرزمینهای زیر فرمان خود را با نظام اداری و ارتش مجهز اداره می‌کردند. پرستش خدایان گوناگون و قربان کردن انسان برای خدایان از ویژگیهای اعتقادی آزتکها بود. پایۀ اقتصاد آزتکها کشاورزی بود. آنها در کشاورزی، شهرسازی، راه‌سازی، معماری، صنایع‌دستی، پیکرتراشی و جواهرسازی بسیار پیشرفته بودند. سنگ تقویم و آثاری که از معبدهای گوناگون و بزرگ آزتکها بر جای مانده است نشان‌دهندۀ پیشرفت آنها در ریاضیات، اخترشناسی و معماری است.

آریاییها مردمانی بودند که نخست در بخشهایی از سرزمین سیبری، در روسیۀ کنونی، می‌زیستند و از حدود 500 3 سال پیش به سرزمینهایی که امروزه افغانستان، هند، پاکستان و ایران نامیده می‌شوند کوچ کردند و در این سرزمینها ماندگار شدند. به‌همین‌سبب آنها را هِندوایرانی نیز نامیده‌اند. نام آریایی را، که به‌معنی شریف یا آزاده دانسته‌اند، طایفه‌هایی که به هند و ایران راه یافتند به خود داده بودند، که به‌صورت آریان یا آریَن نیز در گزارشهای کهن آمده است. نام ایران، به‌معنی سرزمین آریاییها، نیز از همین واژه گرفته شده است.

آرامیها قبیله‌هایی بیابان‌گرد از اقوام سامی بودند که درحدود قرن پانزدهم پیش از میلاد در سرزمین آرام در شمال سوریۀ امروزی و بخشهایی از بین‌النهرین ماندگار شدند. بعضی از پژوهشگران عقیده دارند که آرامیها از شمال شبه‌جزیرۀ عربستان به این سرزمینها کوچ کردند. در تورات، کتاب دینی یهودیان، آمده است که آرامیها در شمال سوریۀ امروزی، در نزدیکی شهر حَرّان، زندگی می‌کردند. آرامیها در سالهای قرن یازدهم پیش از میلاد، چندین دولت‌شهر،که مهم‌ترین آنها دمشق بود، تأسیس کردند. از آن پس، با دولتهای همسایۀ خود به‌ویژه آشور و بابِل، به جنگ و ستیز پرداختند. آشوریها، که بعد از پادشاهی تیگلَت پیلِسَر اول نیروی خود را از دست داده بودند، نتوانستند از نفوذ آنها در بابل جلوگیری کنند. در حدود سال 1080 ق م، آرامیها بابل را به تصرف درآوردند و مدتی بر این سرزمین فرمانروایی کردند. در قرن نهم پیش از میلاد، سرزمینهایی که از بابل تا ساحل خلیج فارس گسترده می‌شد در تصرف گروههایی از آرامیها بود که کَلدانی نامیده می‌شوند.

آتیلا پادشاه هونها بود. هونها از اقوام آسیای مرکزی بودند که از راه گله‌داری زندگی می‌کردند. هونها در قرن چهارم میلادی به اروپا کوچ کردند و امپراتوری بزرگی در اروپای شرقی بنیان گذاشتند. آتیلا در سال 434 م، به پادشاهی هونها رسید. با برادرش، بِلدا، بر سرزمینی که از غرب به کوههای آلپ و از شرق به دریای خزر می‌رسید فرمانروایی می‌کرد. در سال 445 م، برادرش را کشت و خود به‌تنهایی بر هونها پادشاهی کرد.