آتَشکَده بنایی است که ایرانیان باستان و زردشتیان، آتش مقدس را در آن نگه‌داری می‌کردند. پس از مسلمان شدن ایرانیان، آتشکده‌ها کم‌کم از میان رفتند. بعضی از این بناها نیز با تغییراتی به مسجد تبدیل شدند. امروزه در ایران از آتشکده به‌عنوان بنایی باستانی و تاریخی یاد می‌شود.
کاروانسَرا اقامتگاهی بین‌راهی است برای استراحت افرادی که دسته‌جمعی سفر می‌کردند و نیز بازرگانانی که کالای خود را با کاروان از جایی به جای دیگر می‌بردند. کاروانسراهایی نیز در شهرها ساخته می‌شدند که بیشتر برای مبادلۀ کالا و بازرگانی استفاده می‌شد، مسافران خسته از راههای طولانی برای صرف غذا و دیگر نیازها از آنها بهره‌مند می‌شدند.
کاخ بنایی است بزرگ و باشکوه که معمولاً جایگاه فرمانروایی و یا محل زندگی خاندان سلطنتی و اَشراف است. به کاخ قصر نیز گفته می‌شود.
قَلعه (دِژ) بنایی مستحکم و استوار است که بیشتر برای مقاصد نظامی، چه دفاع از شهرها و سرزمینها و چه هجوم و کشورگشایی، ساخته می‌شد. قلعه‌ها شکلها و مساحتهای گوناگون داشتند. بقایای بیش از پنج‌هزار قلعه در دشتها، کویرها و کوهستانهای ایران به‌جا مانده است. واژۀ قلعه شکل عربی‌شدۀ کَلا در فارسی میانه است. این واژۀ فارسی به‌صورت کَلات و کَلاک نیز به کار می‌رفت. کلمه‌های دژ و ارگ نیز با اندک تفاوتهایی، معادل قلعه یا کلا در متون فارسی به‌کار رفته است.
قَرَه‌کلیسا (کاراکلیسا) نام یکی از کلیساهای تاریخی ایران و از زیارتگاههای مهم ارمنیها در استان آذربایجان غربی است. این کلیسا در جنوب شهر ماکو و شمال شرقی شهرستان چالدران قرار دارد. بر پایۀ منابع تاریخی ارمنی، قره‌کلیسا اصلاً محل دفن تادئوس یا طاطاووس مقدس، یکی از حواریون حضرت عیسی(ع)، است که گفته‌اند در سال 66 م، در این مکان به شهادت رسیده است. تاریخ دقیق ساخت کلیسا معلوم نیست، اما برخی منابع ساخت آن را بین قرن چهارم و ششم میلادی می‌دانند.
عَجایب هَفتگانه ترجمۀ فارسی اصطلاحی است مربوط به دوران یونان و روم باستان. در آن دوران در یونان باستان و نیز در زمان اسکندر مقدونی در روم، هفت اثر معماری و پیکرۀ عظیم را به این نام می‌خواندند. در طول زمان فهرست عجایب هفتگانه تغییر کرده است. اهرام سه‌گانۀ مصر، باغهای معلق بابل، مجسمۀ زئوس، معبد آرتمیس، موسولئوم، مجسمۀ رودس و فانوس دریایی اسکندریه نخستین عجایب هفتگانه بوده است. این فهرست به آنتی‌پاتر، نویسندۀ یونانی قرن دوم پیش از میلاد، منسوب است. دورۀ ساخت این آثار از حدود 000 3 سال پیش از میلاد تا 476 م است. از این آثار به‌جز اهرام مصر، تنها تصویرهایی خیالی برجای مانده است.