آتشفِشان مجرایی است درون کرۀ زمین که از دهانۀ آن در سطح زمین مواد گُداخته و جامد، گاز و بخار آب بیرون می‌آیند. مواد گداخته در اطراف دَهانه جاری می‌شوند. گاهی همراه با خارج شدن ناگهانی گازهای آتشین، مواد گداخته و مواد جامد به‌صورت تکه‌های ریز و درشت از دهانه با شدت به هوا پرتاب می‌شوند. بیرون ریختن مواد را از دهانۀ آتشفشان فَوَران آتشفشانی می‌نامند. فوران آتشفشانی بیشتر در قلۀ کوهها، به‌ویژه کوههای مخروط‌شکل، روی می‌دهد. این کوهها را نیز، که از سرد شدن و انباشته شدن مواد گداخته در اطراف دهانه پدید آمده‌اند، آتشفشان می‌نامند. فوران آتشفشانی ممکن است در جزیرۀ آتشفشانی روی دهد. جزیرۀ آتشفشانی کوهی است آتشفشان که در آغاز، دهانۀ آن در کَف اقیانوس بوده است و براثر فورانهای پِی‌درپِی، کوه بزرگ‌تر و بزرگ‌تر شده است و سرانجام قلۀ آن از آب بیرون آمده است. گاهی ممکن است فوران آتشفشانی در طول شکستگیهای کف اقیانوس روی دهد. در این حالت، مواد گداخته از دهانه‌هایی در طول این شکستگیها بیرون می‌ریزند.
